म खोटाङे केटो तर पोखरामा जीवनकै सर्वाधिक उर्जाशिल समय बिताएको छु । पोखरेली माटो र पाटोसँग छुट्टिएको दश वर्ष पुग्न लागे पनि पोखराको सम्झना नआएको त्यस्तो कुनै दिन छैन, जो मेरो सम्झनामा होस् । पोखरालाई यस कारणले पनि सम्झिरहन्छु कि त्यहाँ मैले हृदयदेखि नै सम्मान गर्ने धेरै मनहरु छन्÷थिए । तर केही मनहरु अब पोखरामा मात्र होइन संसारमै नरहेको समाचार सुन्नु परिरहेको छ । लाग्छ त्यो समाचार मिथ्या भैदिए पनि हुन्थ्यो तर यर्थात त्यस्तो छैन ।
गत विहिबार ड्यूटीबाट फर्केर अधर्नो ल्यापटमा मोडिएम जोड्न साथ फेसबुकमा प्रवेश गर्छु । नायक श्रीकृष्ण श्रेष्ठको दुःखद मृत्युको समाचारले पिल्सिएको मनहरुसँग समवेदनाका शब्दलहरी साटासाट गर्दै केही दिनदेखि फेसबुकचर्या बितिरहेको बेला बिहिबारको समाचारले अर्को झड्को हान्छ, हृदयान्तरमा । अग्रज सञ्चारकर्मी मित्र गंगाधर पराजुलीको स्टाटस पढ्न साथ म स्तब्ध हुन्छु । मनभित्र एकै पटक बग्रेल्ती सम्झनाहरु गुँडुल्किएर आउँछन् र फेसबुकको भित्तो च्यातिने गरी चिच्याउन मन लाग्छ । तर निर्जिब फेसबुक भित्तोले के बुझोस् मान्छेको संवेदना...। केही बेर हातको माउसलाई खेलाई रहें इन्टरनेटको ब्रम्हाण्डमा । भेटियो ‘देउराली उकाली चढेर’ र ‘मायालुको मोहनी बोली’ यूटुबमा । सरोज दाजुको यीनै गीतहरुलाई डाउण्लोड गरेर दोहो¥याई तेहे¥याई सुने र फेसबुक भित्तोमा लेखिदिएँ समवेदनाका केही हरफहरु । तर यतिले मन मानेन र उहाँसँगका केही भेटहरुलाई सम्झदैछु ।
गीत–संगीतमा रमाउन थाले देखिकै हो सरोज गोपालको नाम सुनेको तर प्रत्यक्ष देख्ने÷बोल्ने अवसर जुटाई दियो माछापुछ्रे एफ.एम.को पहिलो वार्षिक उत्सवले । सोही एफ.एम.को विज्ञापनलाई पछ्याउँदै एक विहान म पोखराको गैह्रापाटन स्थित एफ.एम. परिसरमा पुग्छु र लोकगीत प्रतियोगिताको लागि आफ्नो नाम दर्ता गराउँछु । केही समयपछि प्रारम्भिक स्वर परिक्षा दिन लामबद्घ हुन्छौं हामी । पालो आएपछि भित्र छिर्छु, स्वर परिक्षा सरोज गोपाल बज्राचार्यले लिदैं हुनुहुँदो रहेछ । चिनजान र सामान्य भलाकुसारीपछि उहाँले मेरो स्वर परिक्षा लिनु भयो, संयोगवस म उतिर्ण भएछु । स्वर परिक्षाको नतिजा प्रकाशित भएपछि उहाँले मेरो कुममा धाप मार्दै भन्नु भयो—भाई स्वर राम्रो छ, सुर र तालमा गाउँने प्रयास गर्नु होला । हो, त्यही दिन हो मैले सरोज दाजुलाई प्रत्यक्ष देखेको, बोलेको र छोएको दिन । तर अचम्म ! उहाँलाई मैले धरै अगाडि नै देखिसकेको, बोलीसकेको र छोइसकेको जस्तै लाग्यो । सायद उहाँले मप्रति दर्शाउनु भएको आत्मियताको कारणले मलाई यस्तो लागेको हुनसक्छ ।
स्थापना कालिन दिनहरुमा माछापुछ्रे र अन्नपूर्ण एफ.एम. बीच पोखराको पहिलो एफ.एम.कुन हो भन्ने बारेमा अघोषित शब्द युद्घ चलिरहेको थियो । दर्ताको हिसाबले माछापुछ्रे पहिलो र प्रशारणको हिसाबले अन्नपूर्ण एफ.एम. पहिलो थियो तर कुरो ‘को’ पहिलोमा मात्रै सिमित थिएन । स्टेशन म्यानेजर र कार्यक्रम सञ्चालकहरु को–को पोखरेली भन्ने कुराले पनि महत्व पाएको थियो । रेडियो नेपाल क्षेत्रीय प्रशारण केन्द्रको जागीर छोडेर आएका सरोज गोपाल दाजु माछापुछ्रे एफ.एम. को स्टेशन म्यानेजर हुनुहुन्थ्यो भने रेडियो सगरमाथाको लोकप्रीय कार्यक्रम ‘अजम्बरी गीतसंगीत’ सँगै नजिकका भावकहरुलाई जोरजाम पारेर अन्नपूर्ण एफ.एम.को स्टेशन सम्हाल्न काठमाण्डौबाट प्रकाश सायमी दाजु आइपुग्नु भएको थियो । स्थनीय र बाहिरको भन्ने प्रसंगले पनि केही समयसम्म यी दुवै एफ.एम.लाई वाक युद्घमा होमी दियो भने कसले राम्रो कार्यक्रमहरु प्रशारण गर्ने भन्ने कुराले पनि त्यतीकै महत्व पायो । को राम्रो बन्ने भन्ने होडबाजीले नै माछापुछ्रे एफ.एम.ले लोक, दोहोरी र कविता प्रतियोगिता जस्ता सिर्जनशिल विधाहरुलाई समेटेर आफ्नो बार्षिक उत्सव मनाउने सहास गर्यो भने अन्नपूर्णले लोककवि अलिमियाँको रथारोहण, लोककवि अलिमियाँ कोष सञ्चालन लगायतका महत्वपूर्ण कार्यहरु सम्पन्न गरे । यी प्रसंगहरु जोड्नुको कारण यो हो की माछापुछ्रे एफ.एम.लाई पोखरामा लोकप्रीय बनाउनमा सरोज गोपाल दाजुको निक्कै ठूलो हात छ । र, सरोज गोपाल दाजु राम्रा गायक र संगीतकार मात्र होइनन् लोकप्रीय कार्यक्रम सञ्चालक पनि हुन् । सायद उहाँको ‘फोन इन’ कार्यक्रममा फोन लगाउने धेरै श्रोताहरुले उहाँको जादुमयी र आत्मिय बोली अझै विर्सनु भएको छैन होला ।
पछि म सञ्चार दर्पण साप्ताहिकसँग आवद्घ भएँ । संयोगवस पत्रिकाको कार्यालय माछापुछ्रे एफ.एम. कै दुई घर मुनी घुम्तीमा थियो । नजिक हुनुको नाताले कहिले म उता उक्लन्थे कहिले सरोज दाजु तलतिर झर्नु हुन्थ्यो । मेरो नामबाट प्रकाशित भएको समाचार र लेखहरुको बारेमा उहाँले रचनात्मक सुझावहरु भेटै पिच्छे दिनु हुन्थ्यो । पत्रिकामा काम गर्ने सामान्य पत्रकार भए पनि उहाँको फोन इन कार्यक्रममा श्रोता बनेर मैले पनि फोन गरिरहें । पछि म हिमचुली एफ.एम. मा जोडिन पुगें, कार्य एउटै भए पनि भौगोलिक दुरीले अलिकती टाढा बनायो । तर पनि पोखरामा हुने विभिन्न कार्यक्रमहरुमा भेट भइनै ¥ह्यो उहाँसँग । हिमचुली एफ.एम. मा करिब डेढ बर्ष बिताएपछि केही साथीहरु मिलेर मिडिया सेन्टर चलाउने क्रममा म माछापुछ्रेसँग जोडिन आइपुगें । माछापुछ्रे आउनुको कारण लोकप्रीय एफ.एम. को खोजी थियो । साथीहरु बीचको सहकार्यले माछापुछ्रे एफ.एम.सँगको निकटता तीन महिना मात्र टिकायो । त्यो तीन महिनाको अवधिमा सरोज गोपाल दाजुसँग अझै नजिक बनायो ।
स्वर्गीय कवि भूपि शेरचनको स्मृति दिवसको अवसरमा भूपिबारे केही लेख्न जाँगर चलाएँ । विश्वमोहन गौचन, स्व. कवि तथा गीतकार विनोद गौचन हुँदै भूपिको घरैमा भूपिका छोरा शिशिर शेरचनलाई भेट्न पुग्छु । कवि पुत्र शिशिर शेरचनबाट धेरै कुरा थाहा पाउँछु भन्ने इरादा त्यसबेला चकनाचुर भो जतिबेला उनले भने—‘मैले पापाको एउटा पनि कविता पढेको छैन ।’ अहो ! यस्तो पनि हुन सक्छ ? दुनियाँले पढेर हृदयमा टाँसेको कविरत्नको कविता आफ्नै छोरोले पढेको छैन त ? यहि प्रश्नहरुमा छट्पटाउँदै म पुनः माछापुछ्रे एफ.एम. को ढोकाबाट छिर्छु र सरोज गोपाल दाजुसँग भूपि र भूपिको दरबारमा हरेक साँझ जम्ने महफिलको बारेमा सोधी–खोजी गर्छु । उसबेलाको केटाकेटी पनमा सम्झे जति जम्मै स्मृति मलाई सुनाउनु हुन्छ दाजु सरोज गोपाल । बिशेषगरि दार्जिलिङ की पेमालालाई परिवारको अनुमति बेगर बिवाह गरेपछि पोखरा आएर भूपिको घरमा स्वर सम्राट नारायण गोपालले ६ महिना बिताउँदाका क्षणहरु मज्जैले बखान गर्नु हुन्छ सरोज दाजु । सरोज दाजुले नै मेरो खोजलाई पूर्ण बनाउने काम गर्नु भयो र भूपि बारे अलिकति लेखें...‘भूपिको सम्झनामा.....।’
‘माछापुछ्रे एफ.एम. र लियो क्लब अफ पोखराले मिलेर जनजातिको साँस्कृति झाँकी प्रतियोगिता आयोजना गर्न गइरहेको हुँदा छलफल कार्यक्रममा सहभागि हुन उपस्थित भइदिनु हुन’ भनेर सरोज गोपाल दाजुको हस्ताक्षर सहितको एउटा पत्र प्राप्त भयो म क्रियाशिल संस्थामा । तोकिएको मिति र समयमा जातीय संस्थाका प्रमुखहरु पुग्यौं कार्यक्रम स्थलमा । सो कार्यक्रममा म आदिवासी जनजाति पत्रकार संघ कास्की र किरात सेवा समाज कास्कीको प्रतिनिधि भएर उपस्थित भएको थिएँ । कार्यक्रममा छोटो कार्यपत्र अर्थात कार्यक्रमको बारेमा जानकारी समेटिएको मन्तब्य सरोज दाजुले नै पढ्नु भो । कार्यक्रम र सो कार्यपत्रमा भएको केही शब्दको बारेमा मैले अलिकती प्रतिक्रिया जनाएँ । खासगरी विभिन्न जातिहरुमा विद्यमान झाँकी वा लोक नृत्यहरुको आ–आफ्नै महत्व हुने भएकोले त्यसको प्रतियोगिता हुँदैन भन्ने मेरो तर्क थियो । मेरो तर्कमा नेपाल तामाङ घेदुङ कास्कीका तात्कालिन अध्यक्ष कुमवहादुर तामाङ लगायतले समर्थन जनाउनु भएपछि केही बेर छलफल तर्कविर्तकमा अल्झियो । अन्ततः सरोज दाजु नै अगाडि सरेर प्रतियोगिता गर्नुको महत्वको बारेमा केही बोल्नु भएपछि हामी सहमत भयौं । सोही सहमति अनुसार निर्धातिर मितिमा प्रतियोगितात्मक लोक नृत्यहरुको प्रदर्शनी सम्पन्न भयो दीपेन्द्र सभागृहमा । तर त्यो कार्यक्रममा लोकनृत्यले भन्दा पनि सरोज गोपाल दाजुको गीतले दर्शकहरुलाई जुरुक्कै बनाएको थियो । उहाँले सो कार्यक्रममा ‘देउराली उकाली चढेर’ र ‘मायालुको मोहनी बोली’ बोलको दुई गीत गाउनु भएको थियो । उन्नाई वर्षको उमेरमा रेकर्ड गरेको ‘देउराली उकाली चढेर’ गीत गाउँनु हुँदा उहाँमा बुढ्यौलीको कुनै छनक कतै देखिन्दैन थ्यो त्यो हलमा ।
आफ्नै गीतको बारेमा चर्चा गर्दै गरेको सरोज गोपाल दाजुको कार्यक्रम सुन्न भ्याएँ एक साँझ माछापुछ्े एफ.एम. मा । चर्चा त्यही देउराली उकाली चढेर बोलको गीतको थियो । त्यो गीतको अन्तरमा भएको ‘अब त हेर सानीको जिऊमा रङ्ग चढेछ, छुन पनि डर लाग्यो.....’ भन्ने शब्द अश्लिल भयो भनेर रेडियो नेपालले बजाउन प्रतिबन्ध लगाएछ । तर तात्कालिन राजा वीरेन्द्र पोखरा आउँदा सोही गीत गाएर सुनाएपछि राजाले त्यस्तो कुनै अश्लिलता छैन भने पछि रेडियोमा बजाउन फुकुवा गरिएको रहेछ । साँच्चै सरोज गोपाललाई चिनाउने गीतहरु ‘करोडौं मुटुहरुको एउटै’ सँगै यो पनि हो भन्ने लाग्छ । वाल्यकालको स्मृतिलाई यौवन अवस्थासँग दाँजिएको यो गीत धेरैको जीवनसँग मेल खान्छ । सरोज दाजुले थोरै गीत गाउनु भए पनि सबै गीतले चर्चा पाएको छ । गायीका बाबा राणाको आवाजमा रेकर्ड भएका केही आधुनिक गीतमा उहाँले संगीत समेत दिनु भएको छ । पोखरामा जन्मिएर गीत संगीतको क्षेत्रमा उहाँले जति योगदान दिनु भएको छ त्यसैगरि पोखरेली सञ्चारको विकासमा उहाँको ठूलो योगदान छ । पोखराका लोकप्रीय रेडियोकर्मीहरुको पंक्तिमा सधैं सरोज गोपाल दाजुको नाम अग्रपंक्तिमै हुने छ ।
सरोज गोपाल दाजुको अर्को नलेखिएको एउटा पाटो पनि छ, सायद पोखराको बसाईले निरन्तरता पाएको हुन्थ्यो भने मैले लेख्ने थिएँ होला । त्यो के भने उहाँको प्रेम र विवाह पछिको सफल दाम्पत्य जीवन । गायीका बाबा राणासँग प्रेमपछि अन्तरजातीय विवाह गरेका सरोज र बाबालाई–प्रेमलाई विवाहमा परिणत गर्नु पक्कै कठिन परेको थियो होला । बाबा राणासँग ती दिनका स्मृतिहरु अझै खोतल्न सकिन्छ, पोखरेली सञ्चार कर्मी तथा साहित्यकारहरुको ध्यान त्यता तिर जाओस् भन्दैछु म ।
र, अन्त्यमा सरोज दाजु हाम्रो बीचमा नरहनु भए पनि उहाँले छाडेर जानु भएका अमूल्य गीत–संगीतहरु युगौंयुगसम्म सुरक्षित रहने छन् । यतिबेला उहाँको गीतसंगीतलाई गुनगुनाउनु नै उहाँ प्रतिको सच्चा श्रध्दाञ्जली हुने छ भन्ने लागेको छ ।
सरोज दाईको मोहनी बोली
आजभन्दा सम्झौंला भन् भोली
तोरी हरियो
दाजु नहुँदा एक्लै परियो.........।
अस्तु
खोटाङ
हालः मलेसिया
Shram Weekly, Malaysia 23 August 2014
No comments:
Post a Comment