Monday, September 7, 2015

टिकापुर घटना र ठूला नेताको निन्दनीय अभिब्यक्ती

कैलालीको टिकापुर घटनापछि बिभिन्न बिचारहरु सामाजिक सञ्जालमा आए/आईरहेका छन् । कति बिचारहरु घटनालाई उछालेर एक समुदायमाथि निर्मम दमन गर्न उक्साउने ढङ्गले आए । कति बिचारहरु घटना दुःखद भए पनि राजनीतिक हो, त्यसैले राजनीतिक ढङ्गले नै समाधान खोज्नुपर्छ भन्ने किसिमले आए । बिभिन्न पार्टीका ठूला नेताहरुको टिकापुर घटनासँग सम्बन्धित बिचारहरु पनि सामाजिक सञ्जालमा देखिए । पत्रपत्रिकामा छापिएको नेताका बिचारहरु पनि समाजिक सञ्जालमा शेयर भए । कतिपय चर्चित ब्यक्तिको नाममा कल्पनै नगरिएका बिचारहरु पनि आए, यद्यपि त्यो साँचो वा फेक आईडी थियो भन्ने कुरो अझै खुलेको छैन । यसबीचमा संयमको खाँचो छ भन्ने कुरा धेरै लेखिए । तर सबैभन्दा बढि असंयमित बिचार राख्ने सत्तारुढ पार्टी कै शीर्ष नेताहरु देखिए ।
कैलालीमा घटना घटिरहेको बेला नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओली पत्रकार सम्मेलनमा त्यो घटनालाई आतंककारी घटना भएको टिप्पणी गर्दै हुनुहुन्थ्यो । केही बेरपछि नेपालकै ठूला मानिने मिडिया हाउसको आधिकारिक अनलाईन पेजमा उनै ओलीले भनेको भन्दै आन्दोलनकारीहरुले एस.एल.आर. बन्दुक लिएर आएको र त्यही बन्दुक प्रयोग गरेर सुरक्षाकर्मीलाई मारिएको अभिब्यक्ती आयो । उपप्रधान तथा गृहमन्त्री बामदेव गौतमले पनि सो घटनालाई आततायी घटना भएको भन्दै अभियुक्तहरुलाई कुनै पनि हालतमा कार्वाही गरेरै छाड्ने बताए । यता सामाजिक सञ्जालमा सत्तारुढ पार्टीका ठूला–साना सबै नेताहरुले घटनालाई आतंकारी भएको मान्दै दोषीलाई जसरी पनि कार्वाही गर्न सरकारसँग माग गर्दै स्टाटस लेखे । नेताहरुको यिनै अभिब्यक्तिहरुमा धेरै सर्वसाधरणहरुले जातीय सद्भावको ख्यालै नगरी बिभिन्न प्रतिक्रियाहरु जनाई रहे । केही अनलाईन पेजले टिकापुरमा एस.एस.पी. लाई यसरी जलाएर मारियो भन्दै, हुँदै नभएको फोटो राखेर समाचार लेखे । त्यो फोटो सामाजिक सञ्जालमा भाइरल बन्यो । त्यो फोटोको वास्तविकता नबुझी धेरैले आन्दोलनकारीप्रति आक्रोश पोखे ।
घटना घटेको एकाध घण्टापछि टिकापुर लगायत केही स्थानमा सेना परिचालन गर्ने निर्णय मन्त्री परिषद् बैठकले गरिसकेपछि सम्भावित घटनालाई लिएर धेरैले चिन्ता गरेको पाईयो । घटनामा संलग्न भएको भन्दै धेरै निर्दोष जनताहरुले दमन बेहोर्नु पर्छ कि, भन्ने चिन्ता धेरैको थियो । नभन्दै उज्यालो नहुँदै केही थारु नेताको घर, उद्योग र थारु प्रमुख रहेको सञ्चारगृहमा आगजनी भएको समाचार सामाजिक सञ्जालमा आयो । त्यही समाचार केहीक्षणपछि ठूला मिडिया हाउसले अनलाईन पेजमा प्रकाशन गरे । तर सरकार, गृहमन्त्री, सत्तारुढ पार्टीका नेता कसैले उक्त घटनाको निन्दा गर्दै वा त्यस्ता गतिबिधि नगर्न भनि सम्बन्धित पक्षलाई सम्बोधन गरेर सूचना निकालेन्, न सामाजिक सञ्जालमा नै स्टाटस लेखे । अघिल्लो दिनको घटनालाई आतंकारी भएको संज्ञा दिनेहरुले सेना परिचालन भएको र कफ्र्यू जारी रहेकै बेला थारु नेताको घर, उद्योग र सञ्चार गृहमा आगजनी हुँदा किन दुःख मानेनन् ? किन संयमित रहन सम्बन्धित पक्षलाई अनुरोध गरेनन् ? किन घटनामा संलग्न दोषीलाई कार्वाही गर्न माग गरेन् ? किन ?
बिगतलाई फर्केर हेर्ने हो भने सत्तारुढ वा प्रतिपक्ष कुनै पनि पार्टीको इतिहास सफेद छैन । २००७ सालमा राणा बिरुद्घ क्रान्ति गर्दा होस् वा २०१७ सालको राजा महेन्द्रको कु पछि शसस्त्र क्रान्ति सञ्चालन गर्दा होस् नेपाली काँग्रेसले हतियार उठाएकै हो र सुरक्षाकर्मीलाई मारेकै हो । अझ हवाईजहाज अपहरण गर्ने काममा वर्तमान प्रधानमन्त्री शुशिल कोईरालाको समेत महत्वपूर्ण भूमिका थियो भन्ने इतिहास साक्षी छ । अहिलेको नेकपा एमालेको इतिहास त झन् ब्यक्ति हत्यासँग जोडिएर आउँछ । ‘बर्गशत्रु खतम गर’ अभियानमा एमालेका वर्तमान अध्यक्ष केपी ओलीको प्रत्यक्ष संलग्नता थियो भन्ने कुरो सामान्य नागरिकलाई पनि थाहा छ । यसरी आफ्नै इतिहासलाई भुलेर उनीहरुले सो घटनालाई आतंककारी गतिबिधीसँग जोड्नु कति सुहाउँछ ? प्रश्न यहाँ छ ।
टिकापुर घटना ठिक थियो भन्ने मेरो तर्क हुँदै होइन तर घटना घट्नुको पछाडि के कारण थियो भन्ने कुरो नखोजी र घटनाको वास्तविकता नआई घटनालाई सिधै आतंककारी गतिबिधिसँग दाँजेर सर्वसाधरणलाई उत्तेजित पार्ने अभिब्यक्ती सार्वजनिक गर्नु जिम्मेवार ब्यक्तिहरुको लागि कति सुहाउँदिलो बिषय हो, भन्ने मेरो प्रश्न हो । घटना घटेको केही दिन बितिसकेको छ तर घटना कसरी घट्यो भन्ने कुरो अझै प्रष्ट भएको छैन । आन्दोलनकारीहरु भित्र घुसपैठ भयो भनिएको छ तर कस्ता ब्यक्तिहरु र के उदेश्यको लागि तिनीहरु घुसे, त्यो खोजिएको छैन । आन्दोलनकारीहरुसँग घरेलु हतियार थियो र त्यही हतियार प्रयोग गरेर प्रहरीहरुको हत्या गरे भनिएको छ । दुई बर्षे बालकको मृत्युको कारण गोली लाग्नु हो भन्ने कुरो बाहिर आएको छ । गोली कसले हान्यो, आन्दोलनकारी वा प्रहरीले ? त्यो खुलाउने दरकार न सरकारलाई परेको छ न ठूला सञ्चारगृहलाई नै ।
आन्दोलनकारीहरुको आवाजलाई मिडियासम्म ल्याउनु कुनै पनि ठूला मिडियाहरुलाई आवश्यकता परेको छ्रैन । सामाजिक सञ्जालहरुमा ती नाबालकलाई आन्दोलनकारीले नै मारेको भन्ने आसय प्रकट गरेर प्रचार भैरहँदा सम्बन्धित पक्ष चुप छ, सत्य खोल्ने हिम्मत कसैले गरेको छैन । सत्य बाहिर नआउनुको कारण दुई वर्षे बालकलाई समेत आन्दोलनकारीहरुले प्रहरीको सन्तान भएकोले मार्यो भन्ने भ्रममा परेर सर्वसाधरण जनताहरु थप उत्तेजित भैरहेका छन् । यस्तो संवेदनशिल बिषयमा किन सरकार र जिम्मेवार नेताहरु चुप छन् ? के घटनालाई आतंककारी गतिबिधि भनेर भन्न बित्तिकै उनीहरुको जिम्मेवारी पूरा भो ?
खासगरी चार राजनीतिक पार्टीले ६ वटा सङ्घीय राज्य र त्यसको सिमाङ्कनको निर्णय गरेपछि थारुहट/थारुवान, कर्णाली र सुर्खेत आन्दोलित भएको हो । तात्कालिन ६ प्रदेशको प्रदेश नं ५ र ६ मा थारु बाहुल्य जिल्लाहरु बिभाजित भैसकेपछि थारुहट/थारुवान तातिनु परेको हो । सुर्खेतको आन्दोलन राज्यको राजधानी नपाउने अवस्थासँग जोडिएको थियो । कर्णालीको आक्रोश थारुकै जस्तो बिभेद बिरुद्घ र स्वायत्तताको चाहना जोडिए पनि भूगोल बिभाजनको पीडा उसमा थिएन । सुर्खेत तातियो तर चाँडै सेलायो पनि । यसकारण ऊ सेलायो कि, ऊसँग राज्यको राजधानी हुने लालसा मात्र थियो । कर्णाली कुनै पनि हालतमा सेलाउने अवस्था थिएन । बरु ऊ जस्तो सुकै बलिदान दिन पनि तयार भएर आयो । कुनैबेला सभ्यताको उद्गमबिन्दु रहेको कर्णाली आधुनिक नेपालको निर्माणसँगै क्षेत्रीय उत्पिडनमा परेको र सुदुरपश्चिमका सुगम जिल्लाहरुसँगै जोडिएर सिङ्गो ६ नं प्रदेश निर्माण हुनुले कर्णाली माथिको बिभेद यथावत रहने निश्कर्ष उसको सही थियो । अन्ततः कर्णालीको आवाज सम्बोधन गर्न शीर्ष नेताहरुलाई करै लाग्यो । ६ प्रदेश र त्यसको संरचनालाई संसोधन गर्दै कर्णालीका सबै जिल्ला र आसपासका कही जिल्ला मिलाएर थप एक प्रदेश बनाउने सहमति नेताहरुले गरे । जुन निर्णय स्वागत योग्य छ तर थारुहरु बाहुल्य क्षेत्रलाई दुई अगल–अलग राज्यमा बिभाजन गरिएको निर्णयमा नेताहरु टस को मस भएनन् । बरु शीर्ष मध्यकै एक नेताले सुदुरपश्चिमको एक इञ्च भूमि नदिने भन्दै थारुहरुलाई झन् चिढ्याउने काम गरे ।
६ बाट ७ वटा प्रदेश बनिसकेपछि पनि आफ्नो माग सम्बोधन नभएकोमा थारुहरु अझै आन्दोलित भए । थारुहट क्षेत्रमा अनिश्चितकालिन आम हड्तालको कार्यक्रमसँगै थारुहट भूमिमा रहेको सरकारी कार्यलयमा थारुहट/थारुवानको बोर्ड टाँस्ने कार्यक्रम अगाडि बढ्यो । यसबीचमा अखण्ड सुदुरपश्चिम पक्षधरका कार्यकर्ताहरुले आन्दोलनरत थारुहरुको कार्यक्रम बिथोल्ने, बन्द खुलाउने तथा आन्दोलनकारीहरुलाई अपमान गर्ने कार्य शुरु गरे । केही ठाउँमा दुवै पक्षको झडप समेत भयो । सो क्रममा बन्द खुलाउनेहरुको समर्थनमा पुलिस प्रशासन रहनु स्वभाविक पनि हो । तर सरकार र शीर्ष नेताहरुले थारुहरुको आन्दोलनलाई फर्केर हेरेनन् । आन्दोलनरत पक्षलाई बार्तामा बोलाउने भनेर त भने तर बार्तामा बोलाउनुको सट्टा संविधानको मस्यौदालाई अन्तिमरुप दिन हतारो गरिरहे । जसको परिणाम थारुहरु आक्रोशित हुँदै गए । प्रशासनसँग आन्दोलनरत पक्षका नेताहरुले प्रदर्शनलाई अहिंशात्मक बनाउने भनेर सम्झौता गरे पनि थारुहरुको अक्रोश त्यो सम्झौताले रोक्ने कुरै थिएन । अन्ततः प्रहरीको दमनलाई तोड्दै थारुहरु अगाडि बढे । तर घटनाले अकल्पनीय रुप लियो । घटना दुःखद रह्यो । सो घटनाले सबैलाई दुःखी तुल्यायो, स्वयं आन्दोलनरत थारुहरुले पनि दुःखी भए÷छन् । तर थारुहरुलाई आन्दोलन गर्न र आक्रोशित हुन बाध्य बनाउने सरकार र शीर्ष नेताहरुमा सबैभन्दा गैह्र जिम्मेवारी पन देखियो । सामाजिक सञ्जाल र मिडियाहरुमा तत्काल उनीहरुले दिएको अभिब्यक्तीले यही पुष्टी गर्छ ।
टिकापुर घटना निन्दनीय छ । तर सो घटना हुने बातावरण सरकार र शीर्ष नेतृत्वबाटै भएको हुनाले उक्त घटनाको जिम्मा उनीहरुले नै लिनुपर्छ । घटनाको जिम्मा लिएर मात्र हुँदैन आफ्नो कम्जोरीप्रति आत्माआलोचित हुँदै संयमित भएर आन्दोलनरत पक्षको भावनालाई बुझ्ने काममा अग्रसर हुनुपर्छ । यदि समाजिक सञ्जाल र पत्रकारहरु सामु त्यस्तै उत्तेजित अभिब्यक्ती दिईरहने र घटनाप्रति आफ्नो कुनै सम्बन्ध नरहेको स्वाङ पारिरहने हो भने देश नराम्रोसँग द्वन्द्वमा फस्ने छ/फस्दै गैरहेको छ । सबैमा चेतना भया ।

थुक्का बाहुन !

जब एउटा सानो बच्चा
धुलोमा खेलेर धुस्रै फुस्रै
दलेर अनुहारमा कालो मोसो...
बाबुआमाको समीप उभिन्छ
तब उसले यहि गाली खान्छ-
थुक्का थारु !

जब त्यही बच्चा
गृष्मको प्रचण्ड गर्मीमा
भिजेर पसिनाले खलखली
निकाल्न थाल्छ आङको बस्त्र
र,
बन्छ अर्धनग्न
तब उनका अभिभावकहरु
पार्दै गोलभेडे आँखा
बेस्कन चिच्याउँछ-
थुक्का धोती !
जाडोले दपेट्दै लगेपछि
आत्तिन्दै भित्र छिर्छ त्यही बच्चा
र,
ललुवामा हल्ली रहेको अधर्नो स्वेटर
लगाउँछ चम्किलो कोट माथि
तब त्यो दृश्य देखेर ठूला मान्छेहरु
उसलाई खिज्याउन थाल्छ-
ऊ भोटे आयो...ऊ भोटे आयो ।

त्यही बच्चा
जो, बटुलेर टालाटुली
पुतली खेल्दा दमाई,
घरेलु हतिया चलाउँदा कामी,
मासु खान खोजे सार्की,
गीत गाए गाइने/बादी
र,
पानी खेलाउँदा माझी हुन्छ ।

ऊ ठाउँ अनुसार
र,
व्यवहार अनुसार
लिम्बू, राई, तामाङ, गुरुङ
मगर, धिमाल, कुसुण्डा
चेपाङ, दनुवार, घर्ती
के के हुन्छ के के ।

जब त्यही बच्चा,
काम गर्न अल्छी मान्छ
बोलीले परिपाठ लगाउँछ
घमण्ड गर्छ,
झुट बोल्छ,
अरुमाथि हैकम जमाउँछ,
अरुको भाग खोसेर खान्छ,
कुरा लगाउँछ, कुरा चोर्छ
देखेकोभन्दा बेग्लै घटना सुनाउँछ
टेर्दैन, मान्दैन र एकोहोरो बस्छ भने
उसलाई अब भन्ने कि नभन्ने-
थुक्का बाहुन !

ढल्दैछन् सालिकहरु

पोखरा बसपार्क नजिकै क्रुर साशकीय भङ्गिमामा उभिएको बडामहाराजको शालिक आठ बर्ष अगाडि जनताबाट ढालियो र स्थापित गरियो नागरिकको स्तम्भ । गत सोमबार बिरगञ्जमा फेरि उसैगरि अर्का साशकको सालिक ढालिएको छ, जनताहरुबाट ।
सालिक निर्जिव वस्तु हो, जसले वर्तमानमा कसैको केही बिगार्दैन/सपार्दैन । पुजे पनि वा भत्काएर फाले पनि उसलाई कुनै असर पर्दैन । सालिकसँग रिस पोख्नु वा माया पाल्नुमा गम्भिर अर्थ भेटिन्दैन । तर पनि सालिक भत्किनै रहेका छन् र भत्किएपछि सकारात्मक/नकारात्मक क्रिया–प्रतिक्रिया आउने गर्छन्/आइरहेका छन् ।
२०४६ साल चैत्र २४ गते काठमाण्डौमा निरंकुश पञ्चायती ब्यवस्था बिरुद्धको आन्दोलन उत्कर्षमा पुग्दै थियो । दरबारमार्ग छेउमा आइपुगेपछि जुलुसमा सहभागि यूवाहरुको नजर महेन्द्रको शालिक पुग्यो । केही यूवाहरु सालिकमा चढे र भकाभक भत्काउन थाले । नजिकै रहेको पुलिसले फायर खोल्यो । केही जनाले ज्यान गुमाए, कयौं घाइते भए । सो घटना घटेको दुई दिन नबित्दै महेन्द्रले स्थापना गरेको पञ्चायती ब्यवस्था ढल्यो । तर ब्यवस्था ढलेपछि भने कसैको नजर राजा–महाराजाहरुको सालिकमाथि परेन ।
२०६२–६३ को जनआन्दोलनको क्रममा आन्दोलनकारीहरुको निशानामा राजा–महाराजाहरुको शालिक मात्र परेनन् उनीहरुको नाम जोडिएका कतिपय स्थानको नाम समेत बदल्न जनताहरु सक्षम भए । पोखराको महेन्द्रपुल—भीमसेन चोकमा रुपान्तरित भयो । एक ठाउँमा मात्र होइन देशैभर राजा–महाराजाहरुको सालिक ढालियो । जनआन्दोलनको सफलतापछि पनि सो क्रम रोकिएन । पृथ्वीनारायण शाहदेखि, त्रिभुवन, महेन्द्र, बीरेन्द्र र भानुभक्त, लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा, बिपी कोइरालासम्मका सालिकहरु तोडिए । पहिलो संविधानसभाको पहिलो बैठकले राजतन्त्र उन्मुलन गर्ने औपचारिक निर्णय गर्यो । त्यसपछि राजा–महाराजाहरुको सालिक ढाल्न कसैलाई आवश्यकता परेन ।
अन्तरिम संविधानमा सङ्घीयता छुटेको भन्दै तात्कालिन मदेशी जनअधिकार फोरम नेपालको आह्वानमा पहिलो मदेश बिद्रोह शुरु भएपछि सालिक फोडिने क्रमले फेरि निरन्तरता पायो । सहिद सेतु बि.क. देखि कविशिरोमणी लेखनाथ पौड्यालसम्मको सालिकले आन्दोलनकारीको सिकार हुनुपर्यो । अन्ततः राज्य र आन्दोलनकारीबीच सम्झौता भयो । आन्दोलन रोकियो । सालिक ढाल्ने काम पनि रोकियो । पहिलो मदेश आन्दोलनमा दर्जनौं मानिस प्रहरीको गोलीद्वारा मारिएका थिए । त्यसबेला गीरिजाप्रसाद कोइराला सर्वैसर्वा थिए । उनले चाहेको भए मदेशमा त्यति धेरै मानिसहरु मारिनु पर्ने अवस्था आउँदैन थ्यो । तर गीरिजाप्रसाद कोइरालाको हठलाई भुलेर मृत्युपछि बिरगञ्जमा उनैको शालिक बनाउन मदेशीहरु अग्रसर भए । तर त्यो सालिक गत सोमबार ढालिएको छ । लाग्छ सरकार र आन्दोलनकारीहरुबीच समयमै समझदारी भएन धेरै सालिकहरुले फेरि शहिद बन्नु पर्ने निश्चित जस्तै छ ।
किन ढालिन्छन् सालिकहरु ?
प्रायः सालिकहरु शासकहरुकै निर्माण हुने गर्छन् । राजा प्रताप मल्लदेखि बीरेन्द्रसम्मको इतिहास हेर्दा शासकहरु नै धेरै ठडिएका छन् सालिक बनेर । यद्यपि पछिल्लोक्रममा समाजमा महत्वपूर्ण योगदान दिने ब्यक्तिहरुलाई पनि ठडाइएको छ केही चोकहरुमा । राजा प्रताप मल्लले आफू जीवित छँदै सालिक ठडाएका थिए । पछि राणा प्रधानमन्त्रीहरुले पनि आफ्नो जीवनकालमा नै ठडाए आफ्ना सालिक । तर आधुनिक नेपालका निर्माता भनिएका पृथ्वीनारायण शाहदेखि आफ्नै छोराद्वारा राष्ट्रपिताको उपाधि पाएका राजा त्रिभुवनसम्मले आफ्नो सालिक आफू जीवित छँदै आफैले बनाउन लगाएका थिएनन् । ती त २०१७ सालमा जननिर्वाचित सरकारलाई बर्खास्त गरेर निरंकुश पञ्चायत ब्यवस्था लागू गरेपछि त्यसको औचित्य पुष्टि गर्न राजा महेन्द्रले ठाउँठावै ठड्याउन लगाएका बुख्याँचाहरु थिए । ती बुख्याँचाहरुको उपस्थितिमा आफ्नो पञ्चायती अभिष्टमाथि कसैले औंलो ठड्याउँदैन भन्ने महेन्द्रको बुझाई थियो । महेन्द्रको मृत्युपछि उनका अनुयायीहरुले उनको पनि सालिक निर्माण गरे । २०४६ सालको जनआन्दोलनको बेला आन्दोलनकारीहरुले महेन्द्रकै सालिकलाई निशाना यसकारण बनाए कि, सैन्यबलको सहायतामा प्रजातन्त्र अपहरण गरेर निरंकुश पञ्चायती ब्यवस्था लाद्ने तिनै महेन्द्र थिए । त्यसैले महेन्द्रको सालिक ढाल्नुमा पञ्चायती ब्यवस्था ढाल्नुसँगको मनोविज्ञान जोडिएको थियो ।
पृथ्वीनारायण शाहले गोर्खा राज्यको बिस्तार गरेर आधुनिक नेपालको निर्माणमा जति योगदान दिएका थिए, त्यती नै अरुमाथि ज्यादती समेत गरेका थिए । आफ्नै पूर्व सैन्य कमाण्डर जयन्त रानाको ज्यूँदै छाला काढ्नेदेखि कीर्तिपुरेहरुको नाक–कान काट्नेसम्मका अमानवीय कार्य उनको आदेशमा भएको थियो । आफ्नै मावली, ससुराली र मितको राज्य हडप्ने काम पृथ्वीनारायण शाहबाट भएको इतिहास साँक्षी छ । पूर्व लिम्बुवानमा लिम्बू भाषामा लिखित उसबेलाको एक पाण्डुलिपि पाइएको छ, जहाँ माझकिरातमा गोर्खाली फौजले गरेको ज्यादतीलाई प्रष्ट्याईएको छ । सो पाण्डुलिपि अनुसार त्यसबेला गोर्खाली फौजले माझकिरातमा बालबच्चा, बृद्ध–बृद्धा, गर्भिणी महिला समेतलाई अमानवीय तरिकाले मारेका थिए । यसर्थ पृथ्वीनारायण शाहलाई राज्यले बडामाहाराज वा राष्ट्र निर्माताको पगरी गुथाए पनि धेरैले आफ्ना पीतापूर्खाको हत्यारा शासकले रुपमा बुझेका थिए । र, अवसर आउन साथ त्यसको बदला जनताहरुले सालिकसँग लिए । त्रिभुवन र बीरेन्द्रको सालिक तोडिनुमा पनि राजतन्त्रसँगको प्रतिशोध जोडिएको थियो ।
राजा महेन्द्रले आफ्नो पञ्चायती राष्ट्रबादको औचित्य पुष्टि गर्न अनेकौं मानकहरु खडा गरें । तात्कालिन खस÷पर्वते÷गोर्खा भाषालाई ‘नेपाली’ नामाकरणगरी सबैको लागि अनिवार्य बनाए । त्यस भाषामा सत्ताको गुणगान गाउँदै कथित साहित्य लेख्नेहरुलाई बिभिन्न उपमा भिराए । अनेकौं मिथकहरु जोडेर राष्ट्रिय बिभुतिको निर्माण गरे । एकलौटी पहिचान झल्कने राष्ट्रिय चिन्हहरु स्थापित गरे । जसको कारण इतर भाषा, संस्कृति र सभ्यता भएका जाति/समूहमा तिनीहरुप्रति बितृष्णा शुरुबाटै थियो तर सत्ताको दमनकारी नीतिले बिद्रोही भावना भित्रै लुकाउन बाध्य भए । जब समय आयो तब शासकले उभ्याएका आदिकवि, कविशिरोमणिहरुका सालिक पनि ढालिए ।
गल्ती नगर्ने सायद संसारमा केही पनि मान्छे छैनन् र सत्प्रतिशत ठिक भनेर स्विकारिएका मानिस पनि छैनन् । तर नेपालका साशकहरुले केही साशकहरुलाई संसारकै सबैभन्दा उत्कृष्ट मानवको जामासमेत पहिराउन पछि परेनन् । सामन्तबादी राज्यसत्ताले चालेको सो अभियानमा लोकतन्त्रबादीहरु पनि नमज्जैले घुलिए । त्यसैले त हिजो राजा–महाराजाहरुको शालिक ठडिएका स्थानमा नेताहरुको सालिक उभ्याईएका छन् । सडक, विद्यालय, कलेज, स्वास्थ्यसंस्था आदि तिनीहरुकै नाममा स्थापित भएका छन् । यसको अर्थ ती नेताहरु महान थिए, उनीहरुको गल्ती÷कम्जोरी थिएन भन्ने सन्देश आम जनसमुदायमा दिनु थियो । तिनैको नाम भजाएर मात्र बर्तमानमा गतिलो राजनीतिक ब्यापार हुन्छ भन्ने कुरा उनहरुले देखेका थिए । अहिले भैरहेको पनि त्यही छ ।
परन्तु, अब जनता लाटा छैनन् । कसले, कहाँ, किन, केका लागि, के गर्दैछ भन्ने कुरा कसैले बुझाईरहनु पर्दैन । प्रायः जनताहरु सत्तासँग सम्झौताबाटै आफ्नो हक–अधिकार प्राप्त गरेर विगतमा साशकहरुले गरेको गल्तीलाई भुल्न चाहान्छन् । तर साशकहरु सधैं निरंकुश नै हुन्छन् । अरुबाट जसरी अधिकार खोसेर लिए, अरुले त्यसरी नै नखोसुन् भन्ने उसको भित्री मनसाय हुन्छ । त्यसैले साशकहरु सधैं दमनमा उत्रिन्छन्् । दमनले प्रतिरोध जन्माउँछ । प्रतिरोधले प्रथमतः सत्ताले निर्माण गरेका मानकहरुमाथि नै प्रहार गर्ने हो ।
सम्झौताको आशमा धेरै समय गुजारी सकेपछि अन्ततः मदेश, आदिवासी जनजाति, दलित, मुस्लिम आज सडकमा आएका छन् । राज्य दमनमा उत्रिएको छ । आन्दोलनरत पक्षहरु प्रतिकारको लागि तयार भएका छन् । विरगञ्जमा रहेको स्व. गीरिजाप्रसाद कोइरालाको सालिक ढालिनु राज्यले खडा गरेको मानकमाथिको प्रहार हो । राज्यले समयमै बदलिने सहास नगरे हिजो नढालिएका धेरै सालिकहरु निश्चित ढल्नेछन् । महेन्द्रको सालिकसँगै ढलेको पञ्चायत र पृथ्वीनारायण शाहको सालिकसँगै ढलेको राजतन्त्रको इतिहास दोहोर्याउँदै कथित लोकतन्त्रको नाममा खडा भएको उच्च जातीय पहाडे अहंकारबादको चिहान खन्न उत्पीडित, उपेक्षित र राज्यबाट जानाजान बहिस्करणमा पारिएका समुदायको ठूलो हिस्सा अहिले सडममा छ । सालिकसँगै आफूलाई जोगाउने कि, पञ्चायत वा राजतन्त्रको बाटो समात्ने ? निर्णय, उच्च जातीय पहाडे अहंकारबादी नेताहरुकै हातमा छ ।
(द गोर्खाजको नयाँ अङ्कमा प्रकाशित)