ओ तुवाचुङ जायाजुम

चोमोलुङमाको शिरमा
सेताम्य पोखिएको हिउँ हेरेर
हरपल मुसुक्क मुस्कुराई रहने
ओ तुवाचुङ जायाजुम
म तिम्रो मुस्कानमा
पर्दा हाल्न उभिएको छु
तिम्रो सामुन्ने यतिबेला ।

हेर एक पटक
मेरो धसिङ्ग्रे अनुहार
जहाँ सभ्यताले ठगेका अनगिन्ती कथाहरु
खोविल्टै खोविल्टा बनेर
मसँग निसाफ मागिरहेछन्
खोजिरहेछन् मसँग.
एक ढिम्कनो मुनी
युग छिपाएर चुपचाप बसेको
हलेसीको यथार्थता ।

ओ तुवाचुङ जायाजुम
तिमीले तिम्रै छातिमा टेकेर
हुर्कायौ तोयामा र खियामालाई
सायद हेछाकुप्पाको सम्झनामा
दिदी बहिनीले खसालेका आँशु
तनतनी पिएर तिमीले
सिकायौ सभ्यता उनीहरुलाई
र,
आँगनभरि सिस्नो र कपास उमारेर
सिकायौ सीप
तर बाग्बंशी राईहरुले भेटेर
दुनियाँलाई चिनाएको हलेसीसँग
किन तिम्रो सम्बन्ध रहेन ?
म यही कुरा सोध्न
तोयामा खियामाको पाईतालाको डोबमा टेकेर
उभिएको छु तिम्रो सामुन्ने ।

ओ तुवाचुङ जायाजुम
म मान्न तयार छैन
हलेसीसँग जोडिएको
कथित महादेवको कथाहरु
र, पूर्वको पशुपतिनाथका उपमाहरुलाई
सायद होलान्
गुरु रिम्पोछेको तपस्याका गाथाहरु
तर सभ्यताको आदिभूिम
तुवाचुङ जायाजुमको फेदिमा रहेको हलेसीमा
आदि मानवहरु कै संस्कार र संस्कृतिको
अलिकति पनि गन्ध नआउँदा
म बहुलाएको छु यतिबेला
हुन सक्छ तिम्रो बक फुट्दैन
तर तिम्रै छातिमा टेकेर
म खोज्दैछु सत्य इतिहास हलेसीको
कथित शिव र पार्वतीको थानहरुमा
तोयामा, खियामा र हेछाकुप्पाहरुको
पद चिन्ह छ कि भनेर
उधिनी रहेको छु माटोहरुलाई
धर्मद्वार-पापद्वारमा
मोछामाको छविचित्र उतारेर
इतिहासलाई दाँजी रहेछु
कथित त्यो बसाह थानबाट
फालिएको हुनसक्छ दुई चुल्हाहरु
र
हेछाकुप्पाका सन्ततिहरुले जुराएको नाममा
अनेक फूँदा जोडेर
अनेक अक्षरहरु बङ्ग्याएर
अनेक वर्णहरु झिकेर
हलेसी बनाएका हुन सक्छन् नव आगन्तुकहरुले
त्यसैले ओ तुवाचुङ जायाजुम
म तिम्रो सामुन्ने उभिएको छु
सत्य इतिहास पाउने अभिलासाले
अब तिमीले बोल्नै पर्छ
सत्य कुरा खोल्नै पर्छ
नव आगन्तुकहरुको आगमनपूर्व
हलेसी कुन रुपमा थियो ?
तिमीले अब भन्नै पर्छ
ओ तुवाचुङ जायाजुम ।

शब्दार्थ
तुवाचुङ जायाजुम-     खोटाङ जिल्लाको हलेसी गाविस र अर्खौंले गाविसको सिमानामा रहेको डाँडो । जसलाई माला थुम्का पनि   भनिन्छ । किरात राईहरुको आदि पूर्खा सुम्निमा पारुहाङको पनाति, हँछाको नाती पातेसुङ र दिलिमदुङ (डाकुहँमा) मा छोरा, हेछाकुप्पा (खोचिलिप्पा) को दिदीहरु तायामा खियामाले कपासबाट तान बुनेर आधुनिक उधोगको विकास गरेको ठाउँ । जहाँ तान आकारको ढुङ्गाहरु देख्न सकिन्छ । किरात चाम्लिङ राईहरुको भाषामा तुवाचुङ जायाजुम भन्नाले तान ढुङ्गा भन्ने बुझिन्छ ।
चोमोलुङमाः किरात चाम्लिङ राई भाषामा सगरमाथा
बागवंशी राई ः खोटाङको हलेसी गुफा पत्ता लगाउने ब्यक्ति
मोछामा ः किरात चाम्लिङ राईहरुको कूल देवता रहने स्थान