भूइँचालो र आदिवासी आमाको कथा

जमिन मुनि
धेरै तल
ठूलो पोखरी छ...
र,
पोखरीमा छन्
ठूलाठूला माछाहरु
जब ती माछाहरुले
हल्लाउँछन् आफ्ना दुई कान
र,
आउँछ भूइँचालो धर्तिमा
हो,
यहि कथा
सुनाई रहँदा मलाई आमाले
छिमेकतिर दौंतरीहरु
पूजा गरिरहेका थिए भगवानको।

ओढेर अलिकती अनुहारमा
डरको घुर्मैलो घुम्टो
सोधें आमालाई
'आमा माछाले कहिले कान हल्लाउँछ' ?
छेवर पर्खिरहेको जुम्सिलो मेरो केस मुसार्दै
भन्नू भो आमाले-
"त्यो त कसरी थाहा पाउनु र छोरा
धेरै तल पातालको कुरा"
अर्को दिन थाहा भो,
छिमेकमा दौंतरीहरुलाई
भनेछन् तिनका आमाहरुले
ज्योतिषीले हेरेर ग्रह-नक्षेत्र
पत्ता लागाउँछन् भूइँचालो आउने दिन ।
यसपाली,
दसौं हजारको छिनेर जीवन
बिसौं हजारलाई पारेर घाइते
लाखौंको झारेर आँसु
करोडौंलाई बनाएर त्रसित
ढालेर धरहरा
भत्काएर घर
पुरेर इतिहास
नामेट पारेर सभ्यता
गयो भूकम्प नेपालमा ।
सायद यतिबेला
भूइँचालोले त्रस्त बालबालिका
आमाको काखमा बसेर
सोधिरहेका होलान् उसैगरी
"आमा भूइँचाल कसरी आउँछ ?"
र,
प्रत्येक आमाहरु
सुम्सुम्याउँदै जुम्सिला कपाल
सुनाई रहेका होलान् आफ्ना नानीहरुलाई
माछाले कान हल्लाएको कथा
अर्थात,
धेरै तल
तातो तातो पोखरीमा
माथी माथी सर्ने
ठूलाठूला इन्डियन माछाहरु
उभोतिर ढमरढुस्स बसिरहेका
अजङ्गका यूरोपियन कुरहरुमा घुस्दा
हल्लन्छ कान
र,
धर्ती हल्लाउँदै
आउँछ भूइँचालो,
फेरि नानीहरुले
सोधी रहेका होलान् आमालाई
"माछाले कान कहिले हल्लाउँछ आमा ?"
र, आमाहरु
उसैगरी भनिरहेका होलान्
"धेरै तल पातालको कुरा
कसरी थाहा हुन्छ र मान्छेलाई ?"
सायद देशले,
दायलुङको वरिपरि
राखेर पूर्खा
प्रकृतिका रङ्गहरु
साकेलामा खुट्याउने
र,
भूइँचालोको कथा भित्र
बिज्ञान पढाउने
मेरो आमालाई भन्दा
दैबलाई महान
र,
ज्योतिषलाई सर्वोपरी नठानेको हुन्थ्यो भने
यो बर्षको भूइँचालोले
मच्याउने थिएन पक्कै
यत्रो विध्वंस नेपालमा ।
शब्दार्थ:
छेवर : किरात राई समुदायमा छोरालाई टोपी दिने कर्म
दायलुङ : किरात चाम्लिङ राईहरुमा आफ्ना पूर्खाहरु स्मरण गर्ने/बस्ने ठाउँ, चुल्हा
साकेला : प्रकृतिको संकेत
कुर: माछा बस्ने ढुङ्गाको ओडार