वि. सं. १८३१ साल साउन २२ गते गोर्खाली सेना र विजयपुरका मन्त्रीहरु बीच एउटा सम्झौता भयो । सो सम्झौतामा बिजयपुर राज्य पृथ्वीनारायण शाहको गोर्खा राज्यमा गाभिने तर रीतिथिती, अधिकार र भोगचलन गर्दै आएको जमिनमा स्थानीयहरुको यथावत रहने उल्लेख गरियो । सो सम्झौतापछि गोर्खालीहरुको तर्फबाट विजयपुरका मन्त्रीहरुलाई एउटा लालमोहर दिईयो । सो लालमोहरमा विजयपुरका तीन मन्त्रीहरु, शुन राय, कुम राय र श्रीजुङ रायको नाम उल्लेख गरिएको छ ।
...
...
इ.सं १७७३ मे २७ तारिखको दिन पृथ्वी नारायण शाहले बिट्रिस गर्भनर जनरल वारेन हेसिटङ्गसलाई एउटा पत्र लेखेका छन् । सो पत्र माझकिरातलाई गोर्खा राज्यमा मिलाई सकेपछि लेखिएको हो (माझकिरातको सम्पूर्णभूमि इ.सं १७७३ जनवरीमा गोर्खाली सेनाले दखल गरिसकेको विश्वास गरिन्छ) । सो पत्रमा विजयपुरका दिवान बुद्घिकर्ण रायलाई दण्ड दिएर उक्त प्रदेश त्यसका पञ्जाबाट छुटाउन सकें भने म तपाईलाई भने अनुसारको नजाराना चढाउन तयार छु भन्ने उल्लेख छ । साथै पत्रमा के पनि भनिएको छ भने—“मेरा भाइ कामदत्त सेनको धोकेबाज दीवान बुद्घिकर्णले मेरा भाइको राज्य अम्बपुर र बिजयपुरमा अवैध रुपमा अधिकार जमाईरहेको छ ।”
माथि उल्लेखित पत्र हेर्दा थाहा लाग्छ कि, विजयपुर राज्यको राजा कामदत्त सेन थिए । उनलाई विभिन्न कारणले अपदस्त गरेर बुद्घिकर्ण राय पछि राजा बनेका थिए । खासमा बुद्घिकर्ण राय, राजा नभै पहिला कामदत्त सेनका दिवान अर्थात मूख्य मन्त्री थिए ।
यसैगरी इ.सं १७७३ अगस्त १० तारिकको दिन बिट्रिस गर्भनर जनरल वारेन हेसिटङ्गसले गोर्खाली राजा पृथ्वीनारायण शाहलाई एउटा पत्र लेखेका छन् । सो पत्र गोर्खाली सेनाले बिजयपुर कब्जा गरी सकेपछि लेखिएको पत्र हो । जहाँ—“अम्बरपुर र विजयपुरमा तपाईको फौजले अधिकार गर्यो भन्ने खबर आएको छ । ती दुवै प्रदेश बङ्गाल प्रान्तको भाग हुन् । तपाई र कम्पनी सरकारको बीच मित्रवत सम्बन्ध कायम रहिरहनु आवश्यक छ । ती प्रदेशहरुबाट आफ्नो फौज हटाउनु होला भन्ने अपेक्षा गर्दछु ।” फेरि यस्तै आशयको पत्र अक्टोबर १९७४ मा जनरल हेस्टिङ्गसले पृथ्वीनारायण शाहलाई लेखेका थिए । जवाफमा इ.सं. २८ नोभेम्बर १७७४ को दिन गर्भनर जनरलाई मकवानपुरको हकमा जसरी मालवाजवी बुझाउँदै आएको छु, त्यसरी नै बिजयपुरको हकमा पनि बुझाउँछु भनेर पृथ्वीनारायण शाहले जवाफ लेखेका छन् ।
माथि उल्लेखित लालमोहर र पत्रहरुलाई हर्दा के निर्कोलमा पुग्न सकिन्छ भने तात्कालिन बिजयपुर राज्यको सीमा पहाडभन्दा पनि हालको झापा, मोरङ र सुनसरीको भागहरु थिए । जसलाई तात्कालिन बिट्रिस साम्राज्यले तात्कालिन बङ्गाल (हालको पश्चिम बङ्गाल) कै भाग ठान्ने गथ्र्यो । विजयपुरका राजा कामदत्त सेन वा बुद्घिकर्ण रायले यसैकारण इष्ट इन्डिया कम्पनीलाई प्रत्येक वर्ष नजराना बुझाउँदै आएका थिए । र, विजयपुर जिती सकेपछि सोही अनुसारको नजराना इष्ट इन्डिया कम्पनीलाई बुझाउन तर बिजयपुर राज्य आफूसँगै राखिरहन पृथ्वीनाराण शाहले पहल गरेका थिए
।
माथि उल्लेखित पत्र हेर्दा थाहा लाग्छ कि, विजयपुर राज्यको राजा कामदत्त सेन थिए । उनलाई विभिन्न कारणले अपदस्त गरेर बुद्घिकर्ण राय पछि राजा बनेका थिए । खासमा बुद्घिकर्ण राय, राजा नभै पहिला कामदत्त सेनका दिवान अर्थात मूख्य मन्त्री थिए ।
यसैगरी इ.सं १७७३ अगस्त १० तारिकको दिन बिट्रिस गर्भनर जनरल वारेन हेसिटङ्गसले गोर्खाली राजा पृथ्वीनारायण शाहलाई एउटा पत्र लेखेका छन् । सो पत्र गोर्खाली सेनाले बिजयपुर कब्जा गरी सकेपछि लेखिएको पत्र हो । जहाँ—“अम्बरपुर र विजयपुरमा तपाईको फौजले अधिकार गर्यो भन्ने खबर आएको छ । ती दुवै प्रदेश बङ्गाल प्रान्तको भाग हुन् । तपाई र कम्पनी सरकारको बीच मित्रवत सम्बन्ध कायम रहिरहनु आवश्यक छ । ती प्रदेशहरुबाट आफ्नो फौज हटाउनु होला भन्ने अपेक्षा गर्दछु ।” फेरि यस्तै आशयको पत्र अक्टोबर १९७४ मा जनरल हेस्टिङ्गसले पृथ्वीनारायण शाहलाई लेखेका थिए । जवाफमा इ.सं. २८ नोभेम्बर १७७४ को दिन गर्भनर जनरलाई मकवानपुरको हकमा जसरी मालवाजवी बुझाउँदै आएको छु, त्यसरी नै बिजयपुरको हकमा पनि बुझाउँछु भनेर पृथ्वीनारायण शाहले जवाफ लेखेका छन् ।
माथि उल्लेखित लालमोहर र पत्रहरुलाई हर्दा के निर्कोलमा पुग्न सकिन्छ भने तात्कालिन बिजयपुर राज्यको सीमा पहाडभन्दा पनि हालको झापा, मोरङ र सुनसरीको भागहरु थिए । जसलाई तात्कालिन बिट्रिस साम्राज्यले तात्कालिन बङ्गाल (हालको पश्चिम बङ्गाल) कै भाग ठान्ने गथ्र्यो । विजयपुरका राजा कामदत्त सेन वा बुद्घिकर्ण रायले यसैकारण इष्ट इन्डिया कम्पनीलाई प्रत्येक वर्ष नजराना बुझाउँदै आएका थिए । र, विजयपुर जिती सकेपछि सोही अनुसारको नजराना इष्ट इन्डिया कम्पनीलाई बुझाउन तर बिजयपुर राज्य आफूसँगै राखिरहन पृथ्वीनाराण शाहले पहल गरेका थिए
।
No comments:
Post a Comment